Fietsen in Polen

Bezocht in: 2013, 2011, 2010, 2007
Afgelegd traject: 1035 km
Routes: Chelm - Oekraïense grens; Przemysl - Slowaakse grens; Chelm - Wit-Russiche grens en Wit-Russische grens - Augustow - Gierloz - Goldap - Olecko; Konin - Gniezno - Chodziez - Szczecinek - Chojnice - Koscierzyna.

Polen als fietsland
Polen is een fietsland met een Januskop. Juist als ik na enkele tegenvallende fietsdagen (druk verkeer, weinig aantrekkelijk landschap) besluit dat Polen toch écht geen boeiende fietsbestemming is, komt er die nagenoeg perfecte fietsdag van Szczecinek naar Chojnice met verkeersluwe wegen en een vriendelijke omgeving, waarvan je in je fantasie zou verwachten er ergens een hobbitdorp aan te treffen. Ondanks de soms slechte ervaringen, kijk ik uiteindelijk met voldoening terug op mijn Poolse fietstochten.

Ik heb Polen bezocht voor aanfietsroutes naar Oekraïne, Slowakije en Wit-Rusland en twee langere tochten gemaakt door het Mazurisch merengebied (324 km.) en het Pommerens merengebied (446 km.). De wegen in de uiterste grensgebieden rondom Chelm en Wlodawa waren verkeersluw en fijn fietsbaar, de fietswegen rondom Sanok in de Karpaten waren prettig, evenals enkele fietsroutes in Pommeren. Maar je kunt er onvermijdelijk op rekenen op autoroutes te stuiten waar het weggedrag van Poolse automobilisten hinderlijk of gevaarlijk kan zijn.

Polen zijn autominded. De weekends zijn verreweg het ergst: dan trekt op zaterdag en zondag iedereen per auto erop uit naar de bossen of de meren. Ben je een fietsroute aan het plannen, probeer je rustdagen in de weekends te zetten.

Poolse toeristenkaarten vermelden toeristische fietsroutes. Die zijn soms nauwelijks te verkiezen boven een zelfgekozen route, want ze leiden je ook langs drukke verkeerswegen of over onfietsbare zandpaden of keienbestrating. De delen van de Mazurische toeristenroutes die ik heb gefietst, waren teleurstellend.

Langs doorgaande verkeerswegen liggen steeds vaker fietspaden: het verschil tussen mijn 2007 en 2013 bezoek was opvallend. Maar pas op. Nieuwe fietspaden eindigen abrupt en onaangekondigd met een hoge stoeprand of een greppel. Ze kunnen steile hellingen hebben waarbij je de controle over het stuur kunt verliezen. Onuitwisbare indruk maakte een fietspad van rubber matten, waarin mijn banden zo ver wegzonken dat ik nauwelijks vooruit kwam.

Gróót pluspunt van fietsen in Polen zijn de ronduit prachtige kaarten van de Poolse uitgever Copernicus, Mapa Krajoznawcza, van alle regio's, schaal 1:300.000. De kaarten zijn haarscherp getekend en hebben een detaillering om als fietser je vingers bij af te likken. Er is een speciale detailkaart 1:200.000 voor de streken Warmië en Mazurië, maar de standaard regiokaarten zijn al zo verfijnd, dat die nauwelijks toegevoegde waarde biedt. Zelfs de op regiokaarten als 'geel' gemarkeerde lokale wegen kunnen drúk zijn, waarschijnlijk het meest in de weekends. De Copernicuskaarten zijn te koop in de reisboekhandel. Zie ook: www.ppwk.pl.

Heen- en terugreis
De nachttrein Jan Kiepura van Nederland naar Warschau heeft slechts drie fietsplaatsen. Reserveren begint 92 dagen tevoren. Wees er tijdig bij. De trein is samengesteld door de Poolse spoorwegen en in 2013 ontbrak de door mij geboekte en bevestigde fietsplaats. De conducteur stalde mijn fiets in een leeg slaapcompartiment en zo kwamen fiets en ik toch in Konin (nabij Poznan). Het lijkt erop dat steeds minder mensen hun fiets naar Polen meenemen; check dus tijdig of deze trein fietsplaatsen heeft. De Treinreiswinkel (Leiden) is je beste adres om dit na te vragen.

In de Poolse slaapwagens van de Jan Kiepura kan het licht niet helemaal uit. Stoort dat je, neem iets mee om 's nachts je ogen te bedekken. Overigens is dit een mooie nachttrein waarmee je fietsreis naar Polen (of elders) in een prachtige setting begint. Vanaf de Poolse grens wordt er een restauratiewagen aangehaakt, zodat je Polen kunt binnenkomen met een prima ontbijt.

Op sommige Poolse binnenlandse treinen kan je fiets mee, op andere niet. Je kunt dit uitvinden via "Andere zoekopties" op www.bahn.de. In de Poolse fietscompartimenten is het soms een enorme zooi. Dat maakt treinreizen met fiets door Polen vermoeiend. Op intercitytreinen is het fietscompartiment meestal in het voorste of laatste rijtuig, opvallend genoeg vaak bij de rokersafdeling, waar drie hangplaatsen voor fietsen zijn. Je treft regelmatig meer fietspassagiers en dan is het passen en meten geblazen. Op lokale treinen is er een bagagecompartiment met zitplaatsen vooraan of achteraan de trein, waar regelmatig de wodkadrinkers bivakkeren.

Eten en slapen onderweg
Polen had zijn nationale glorietijd aan het eind van de Middeleeuwen en het begin van de Renaissance. Het gevolg is dat je als fietser aan het eind van je dag soms aankomt in kleine steden met volkomen onbekende plaatsnamen, die een charme bezitten die je misschien zou verwachten in noord-Italië, maar niet in voormalig Oostblok. Przemysl, Sanok, Gniezno en Chojnice vond ik mooi en herdenkenswaardig. Ook minder uitgesproken plekken als Chelm en Koscierzyna waren ontspannen en plezierige begin- en eindpunten van lange fietsreizen. Dat je onverhoeds op een mooie overnachtingsplaats stuit, maakt fietsen in Polen leuk.

Naar mijn ervaring is het vinden van een redelijk betaalbaar onderkomen voor de nacht nooit een probleem. Zelfs in drukke plaatsen voor het binnenlands Pools toerisme, zoals Augustow, staan in hoogseizoen juli en augustus altijd wel eenvoudige campingbungalows of hotelkamers leeg. Hotels rekenen tussen de €25 en €55 en bieden de service die je daarvoor mag verwachten. Overnacht je in een stad met een fraai plein en antiek stadshart, dan zou het kunnen dat de terrassen niets anders serveren dan fastfood: pizza en kebab. Dat is een nadeel.

Opvallend fenomeen is dat de herbergen met de beste prijs-kwaliteitverhouding nét vijf tot tien kilometer buiten de dorpskernen kunnen liggen. Daar, langs doorgaande wegen, even buiten de bebouwde kom, ligt dat idyllische plattelandshotel tussen de sparren. Het eten is er beter dan in de steden: authentieke Poolse keuken, géén vette fastfoodhap. Wyrwidab, buiten Chodziez, was mijn fijnste overnachting in Polen: een krappe maar goedkope kamer, uitstekend avondeten en wakker worden met de geur van dauw in de dennenbossen.

Een bizarre overnachtingsplek voor een fietsvakantie is Gierloz in Mazurië. Dit is het bunkercomplex waar Hitler tijdens het grootste deel van de wereldoorlog zijn hoofdkwartier hield. Het is thans een attractie voor dagtoeristen. Ik sliep er in het gerenoveerde hotel dat destijds door Duitse officieren gebruikt werd. Zowel hotel als restaurant hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding en Gierloz ligt midden in de bossen en centraal voor fiestroutes door Mazurië. En ook deze akelige historie is onlosmakelijk verbonden met Polen.

Eindoordeel
Mijn eindoordeel over Polen als fietsvakantieland: een 6. Dat cijfer is précies goed. Een fietsland met twee gezichten: oppassen voor het verkeer en je route goed plannen. Dan kan Polen een plezierige fietsbestemming zijn. Vele plekken die ik in Polen bezocht prikkelden mij meer van het land te verkennen.

Fietsen in Wit-Rusland (Belarus)

Bezocht in: 2011

Afgelegd traject: 330 km

Route: Wlodawa (Poolse grens) - Brest - Bialowieza - Hrodna - Poolse grens

Wit-Rusland als fietsland

Het was al enkele jaren een wens van mij door Wit-Rusland te fietsen: laatste bolwerk van communistische dictatuur in Europa. Ik had er de meest uiteenlopende en soms onrustbarende verhalen over gehoord. Tijd voor een verkenning en in zomer 2011 was het zover. De route voerde van zuid naar noord door vrijwel de gehele Pools-Witrussische grensstreek inclusief het Bialowieza nationaal park.

Het algemene nieuws is geruststellend: je treft goed onderhouden, rustige wegen waar het vergeleken met buurlanden Polen en Slowakije doorgaans veilig en ontspannen fietsen is. Natuurlijk is het rond de grote steden als Brest en Hrodna druk. De binnenkomst van provinciestad Hrodna was zelfs zeer onaangenaam en zowel bij aankomst als bij vertrek heb ik daar met de fiets gelopen over trottoirs om het rommelige spitsverkeer te vermijden. Los daarvan waren er mooie, lange fietsdagen van bijvoorbeeld Bialowieza naar Vaukavysk.

Het Bialowieza nationaal park is voor fietsers vrij toegankelijk. Er zijn slagbomen bij de diverse toegangspoorten en daar is bewaking, maar een kort gesprek met de (vrouwelijke) parkwachters en een uitleg van je voorgenomen route, verschaffen je gratis doorgang. Door Bialowieza loopt een vrij dicht netwerk van smalle asfaltwegen in veelal perfect onderhouden staat, net breed genoeg voor één personenauto en dus eigenlijk ideale fietspaden. Dit is een van de laatste Europese ongerepte wouden en als je van fietsen door de bossen houdt verdient het wellicht aanbeveling een dag uit te trekken voor een cirkeltour door het park alvorens je voorgenomen trektocht te hervatten. Verwacht geen wild te zien tijdens het fietsen, ook geen wisent (de Europese bison): het is bos, bos, bos. Stilstaan om kaart te lezen is in de zomer een hachelijke zaak vanwege de muskieten. Bij de hoofdentree van het park in Kamianiuki zijn gratis detailkaarten verkrijgbaar, maar die tonen weinig gebied voor een fietsdag. De wegen door Bialowieza aangeven op nationale wegenkaarten bestaan inderdaad en je kunt daarop gerust afgaan. Een cirkelroute door het park is zo'n veertig tot vijftig kilometer, plan je het uitgekiend en zie je alle uithoeken, dan kun je tot tachtig kilometer komen.

Overigens heb ik in 2011 geen wegenkaart van Wit-Rusland kunnen vinden op een voor fietsen prettige schaal. Reisboekhandel Landschap in Eindhoven verkocht in zomer 2012 wel dergelijke detailkaarten.

Heen- en terugreis

Groot nadeel van Wit-Rusland is dat je een toeristenvisum nodig hebt en dat is toch een van de meer omslachtige visa om te bemachtigen. Je hebt een reservering van een touroperator nodig en je hebt internetbankieren nodig, want de ambassade accepteert alleen betalingen via internet. Ik heb mijn overnachtingen en twee tussendoorse treinreizen geboekt bij Blini Reizen in Nederland, een reisorganisatie met een Witrussische reisagent, en daarmee verliep het aanvragen van een visum probleemloos. Ik herinner me wel het antwoord van de ambassadebediende in Den Haag toen ik alle papieren en mijn paspoort kwam aanleveren en zei dat ik de visumaanvraag nogal ingewikkeld vond: "De eerste keer is alles moeilijk."

Achteraf had ik kunnen volstaan met een minder dure voorboeking dan drie hotelovernachtingen en twee treinreizen (op en neer naar Moskou), want eenmaal in Wit-Rusland zijn de prijzen slechts 10% - 20% van wat je bij voorboeking in Nederland betaalt. Nu bedroegen de kosten van de voorboeking ongeveer € 400, omdat er per hotelovernachting rond de € 80 in rekening werd gebracht. Navraag bij de hotels in Hrodna en Brest leerde dat de lokale prijs neerkomt op € 10 - € 15 per nacht.

De enig andere fietser die we in Wit-Rusland tegenkwamen, een Canadees, had zijn visum geregeld via Engelstalige websites op het internet en dat scheelde enkele honderden euro's vergeleken met mijn visumkosten inclusief de voorboekingen via de touroperators. Ik heb die websites niet kunnen vinden, maar het verdient natuurlijk aanbeveling dit uitgebreid te checken alvorens de dure visumaanvraag in Den Haag aan te gaan.

De fietsovergangen van Polen naar Wit-Rusland zijn altijd lastig, net als de overgangen naar de Oekraïne. De Polen hanteren blijkbaar een systeem waarbij alleen auto's waarvan men het kenteken kan registreren de grens over mogen. Dat betekent dat de Poolse douane fietsers tegenhoudt, behalve bij een paar grensposten waar voetgangers doorgelaten worden. Dat is voor zover mij bekend alleen het geval bij Przemysl (naar de Oekraïne) en bij Kuznica naar Hrodna in Wit-Rusland. Zelfs dan kan het zijn dat je in onderhandeling met de Polen moet om je door te laten. Het probleem zit 'm in elk geval niet bij de Witrussen of de Oekraïners, die zijn fietsvriendelijker.

De oplossing bij de grens bij Slawatyce, waar ik de grens overstak van Wlodawa richting Brest, was om de fiets in de kofferbak van een Witrussische automobilist te laden; aangezien die er bij het rijden bijna uitdonderde een wat hachelijke onderneming. Op dezelfde wijze was ik in 2007 de grens Polen-Oekraïne overgestoken. Je geeft de bestuurder een aardige fooi in euro's voor de geleverde dienst. Ben je met een grote groep, dan is deze oplossing nauwelijks te doen.

Wil je de grensperikelen vermijden, dan zijn er een aantal Poolse stoptreinen die de grens oversteken en waarop voor zover mij bekend je fiets meekan. Er zijn lokale treinen van Terespol (Polen) naar Brest rond 11 uur 's ochtends, 16 uur 's middags en 's avonds laat rond 22 uur. Van Kuznica Bialostocka naar Hrodna rijden de lokale treinen rond 8:30 uur 's ochtends en 21:30 uur 's avonds. Reken op een lange incheckprocedure voor de paspoortcontrole.

De aangewezen reisroute vanuit Nederland is met de Jan Kiepura-nachttrein naar Warschau. Er zijn slechts drie fietsplekken op deze trein, dus reserveer je fietsplaats tijdig. Dat kan vanaf 92 dagen voor vertrek. De Jan Kiepura arriveert rond 11:00 uur 's ochtends in Warschau en vandaar zijn er aansluitende treinen naar Bialystok (vertrek rond 12:00 uur) en Terespol (vertrek rond 13:00 uur, onderweg nog een aantal keer overstappen). Alleen met een krap schema red je het dezelfde avond nog in Witrusland te zijn; reken op een extra overnachting alvorens de grens over te steken. In verband met de lange en soms vermoeiende treinreis door oost-Polen raad ik iedereen die het zich kan veroorloven aan een privé-slaapcompartiment in de nachttrein de boeken. Ben je er tijdig bij, dan kan hoeft dat niet meer te kosten dan maximaal € 100 per persoon.

N.B. De beste manier om Wit-Rusland binnen te komen per fiets is waarschijnlijk de grensovergang in Bialowieza nationaal park, de enige grensovergang tussen Polen en Wit-Rusland die uitsluitend open is voor fietsers en voetgangers. Had ik dat geweten voorafgaand aan mijn reis, dan had ik de hele route daarop afgestemd. Ik kan het bestaan van deze grensovergang niet uit eigen ervaring bevestigen.

Eten en slapen onderweg

Ben je eenmaal in Wit-Rusland, dan blijf je je verbazen over het lage prijsniveau. Je hotelkamer kost  doorgaans niet meer dan € 15 per persoon en een avondmaaltijd in een prima restaurant zo'n € 5. Natuurlijk zijn er hotels in de grote steden, maar hotels in de kleine plaatsen en dorpen zijn vooraf moeilijk te vinden. Ze staan doorgaans niet op het web en staan zelden aangegeven in Google Maps. Mijn overnachting in Vaukavysk, na de langste fietsdag van de reis, was een pure gok. Achteraf bleek in Vaukavysk veruit het prettigste hotel van de hele reis te staan. Aan de andere zijde van het plein, tegenover het hotel, zat toevallig het gezelligste restaurant (pizzeria) dat ik in Wit-Rusland heb gezien.

Soms is het trouwens lastig een restaurant te vinden om 's avonds wat te eten. Openingstijden kunnen ondoorgrondelijk zijn of je krijgt merkwaardige excuses te horen, zoals: "Het restaurant is wel open, maar de kok is al naar huis." Op zondagen trouwen alle Witrussen. Dan is vrijwel elk restaurant geboekt voor besloten bijeenkomsten. De kans dat je dan ergens binnengelaten wordt, is klein.

De hotels bij het Bialowieza nationaal park in Kamianiuki zijn druk bezet met binnenlandse toeristen. Dit lijkt me de enige hotelreservering die je, inbegrepen de extra kosten, vanuit Nederland zou willen doen. Twee overnachtingen in Kamianiuki, zodat je een hele dag heb voor een uitgebreide ronde door de bossen van Bialowieza, is geen gek idee.

Verwacht doorgaans niet teveel gezelligheid tijdens je overnachtingen. Het stereotype beeld van de kale Sovjethotelkamer blijkt al te vaak werkelijkheid. Ontbijt in de hotels, als dat er al was, was sfeerloos of zelfs groezelig. Inchecken in het hotel kan even duren en na een zware fietsdag is dat soms irritant. Hotelpersoneel is weinig behulpzaam, maar wel correct. In Hrodna kreeg ik 's ochtends enkele euro's terug van mijn kamertarief, omdat de baliemedewerker het allemaal nog eens had nagerekend.

Anders

Net als in Oekraïne of Rusland leent een fietsvakantie in Wit-Rusland zich uitstekend om je fiets enkele dagen te stallen en een uitstap te maken naar bijvoorbeeld Moskou of St. Petersburg. Alle grotere stations hebben een bemand bagadepedot waar je voor minder dan een euro per dag je fiets en bagage veilig kunt stallen. Ik nam de Neman-nachttrein van Hrodna naar Moskou, 's avonds rond vijf uur weg, 's ochtends rond tien uur in Moskou. De trein heeft een barrijtuig. Mijn treinen in Oekraïne en Rusland boek ik altijd per email bij de Treinreiswinkel; tickets worden enkele dagen tevoren per post opgestuurd.

De grens tussen Wit-Rusland en Rusland lijkt niet te bestaan. Hoewel ik voor de zekerheid ook een Russisch visum had, is dit zowel heen als terug naar Moskou niet gecontroleerd. Het verdient aanbeveling de precieze regels voor een reis op- en neer van Wit-Rusland naar Rusland bij een visumspecialist te controleren.

Eindoordeel

Mijn eindoordeel voor Wit-Rusland als fietsvakantieland: toch nét een 7. Neem je alle rompslomp met je visum voor lief en beschouw je overnachten en uit eten gaan in Wit-Rusland als een klein avontuur, dan heb je uitgestrekte en buiten de bebouwde kom stille wegen voor jezelf.

Fietsen in Hongarije

Bezocht in: 2010, 2004, 2003

Afgelegd traject: 1540 km

Route: Budapest - Tiszafüred - Szatmarcseke - Miskolc - Gyula - Kiskunmasja en Slowaakse grens - Vac - Tata - Kroatische grens

Hongarije als fietsland

Hongarije voorziet de vakantiefietser van veel gemakken. Na een lange fietsdag hoop je op een overnachtingsplaats waar het plezierig verblijven is en Hongarije voldoet ruimschoots aan die wens. Vac aan de Donau heeft een wijds plein met gezellige terrassen en goede restaurants. Tata ligt rondom een aantrekkelijk dorpsmeer. Hajduböszörmeny heeft een onverwacht statig, rustiek hart. Gyula in oost-Hongarije heeft een aangename uitstraling en ik vond zelfs het bescheiden Monor nabij Budapest genoeglijk. Natuurlijk kom je door plaatsen die je liefst snel vergeet. Mateszalka is troosteloos en Nagykanizsa is gezichtsloos. In het algemeen fiets je echter van de ene aardige plaats naar de andere. De in Nederland overal verkrijgbare kaart Magyarorszag (Hongarije) schaal 1:300.000 van Marco Polo voldoet uitstekend als fietskaart. Zorg voor een recente versie, want Hongaren timmeren aan de weg.

Beeldvorming is dat Hongarije een vlak en monotoon landschap kent. Dat behoeft nuance. Het laaggebergte tussen Budapest en Miskolc (1015 m) biedt uitdaging voor elk type fietser en de heuvels ten westen van het Balatonmeer brengen afwisseling. Voor wie daar betekenis aan hecht: de berg Pilis (757 m) ten noorden van Budapest schijnt een van de navels of chakra's van de aardbol te zijn. In het plattere noordoost-Hongarije doorsnijden rivieren het landschap, zodat je twee of drie keer op een dag een veerpont neemt naar de overkant. Overigens heeft fietsen door de kale poesta, of wat daarvan over is, ten oosten van de Tiszarivier, z'n eigen bekoring.

In Hongarije vind je overal landwegen buiten de drukke verkeersaders, zodat je meestal een verkeersluwe route kunt nemen mits je bereid bent een omweg te maken. Fietsen op de rechtstreekse autowegen is sowieso verboden en dan moet je zigzaggend naar je bestemming. Vakantiefietsers zie je het meest op de populaire Donauroute van Wenen naar Budapest en de cirkelroute rond het Balatonmeer. Dat is opmerkelijk, want dit zijn naar mijn smaak tegenvallende trajecten. Langs de Donau heb je teveel overlast van gemotoriseerd verkeer en stukken van de Balatonroute zijn saai en lelijk. Volgens mij doe je jezelf meer plezier met een zelfbedachte tocht langs bezienswaardige plekken. Fietsen in Hongarije moet je doelgericht doen. Zonder aansprekend plan vooraf is er kans dat de verveling toeslaat.

Heen- en terugreis

Voor de hand liggend is de nachttrein naar Wenen te pakken en dan met doorgaande treinen Hongarije binnen. Het heeft weinig zin om Budapest als start- of eindpunt van je fietsreis te kiezen. Het kost je twee akelige uren voor je fietsend de drukke stadsomgeving kunt verlaten. Neem vanaf Budapest een lokale forenzentrein en begin je tocht vanaf een voorstadsstation. Of neem een trein van Wenen naar Sopron of Györ, net over de Hongaarse grens.

In Hongarije kan je fiets mee op de trein. De stoptreinen hebben fietscompartimenten, op treinen voor de lange afstand staat je fiets op het balkon. De snelle intercity's vervoeren geen fietsen. Hongarije heeft een dicht spoorwegnet en elk dorp van enige betekenis heeft een station, al komt daar soms maar twee of drie keer daags een trein.

Eten en slapen onderweg

Het nationale gerecht bab gyulas is je ideale fietslunch: je herstelt vocht- en zoutbalans en vindt nieuwe energie voor de volgende etappe. Een originele bab gyulas wordt in een hangende pan geserveerd en is een tussenvorm van maaltijdsoep en stoofmaaltijd. Overal in Hongarije vind je uitspanningen of cafés langs de route. Is je restaurant geen fastfoodzaak, dan serveert men authentieke en smaakvolle Hongaarse schotels.

Vrijwel overal zijn overnachtingsmogelijkheden. Campings verhuren eenvoudige bungalows met eigen kookgelegenheid. Regelmatig staat er wel iets leeg. Langs de weg tref je diverse motels en pensions. Waar badgelegenheden zijn, langs meren en rivieren, kan het vol zitten en dan verhuren particulieren kamers. Waar thermale bronnen zijn (fürdö, zie onder) is vaak genoeg accommodatie voorhanden. Alles bij elkaar hoef je je zelden zorgen te maken over een bed voor de nacht.

Omdat reisgidsen weinig details melden die een vakantiefietser kan gebruiken, is hier mijn opsomming van overnachtingsplaatsen. Monor (vriendelijk pension), Jaszapati (nostalgisch pension), Tiszafüred (particulieren), Hajduböszörmeny (mooi hotel), Mateszalka (vervelend hotel), Szatmarcseke (simpel), Sostofürdö (bungalow op camping), Sarospatak (idem), Miskolc (volop hotels bij de fürdo), Hajduszoboszlo (idem), Gyula (hotel en particulieren), Gyoparosfürdö (hotel), Kiskunmasja (appartement; lastig aan accommodatie te komen); Vac (vriendelijk pension Vörössipka), Tata (aangenaam hotel Fregatt), Ajka (waar in 2010 giframp plaatsvond; overigens prettig centraal hotel), Nagykanizsa (karakterloos motel).

Anders

Hongarije heeft de ideale beloning na de inspanningen van een fietsreis. De fürdö. Misschien omdat ze in een zeekustloos land wonen, Hongaren adoreren water. Watertorens steken hoger boven de dorpen uit dan kerktorens. Waterpolo is de nationale sport. Zandbeddingen langs rivieren zijn trekpleisters. Een fürdö is een warmwaterbron waaromheen een kuuroord is gebouwd met bijbehorend vermaak, van bierstuben tot wildwaterbanen. Je hebt chique, ruim opgezette, parkachtige fürdö's tegenover ordinaire waar de badgasten als sardines in blik naast elkaar liggen. De fürdö in Hajduszoboszlo is een attractiepark à la Slagharen voor jan en alleman.

Tijdens een bezoek aan een fürdö wissel je hete baden af met koude en laat je je vermoeide spieren ontspannen. Tussendoor lig je in het koele gras en drink je een pul bier. Mijn twee favorieten zijn de fürdö in Gyula en Sostofürdö nabij Nyiregyhaza. Let erop dat elke fürdö een eigen set huisregels kent die voor jou als niet-Hongaar onbegrijpelijk of ergerniswekkend kunnen zijn. Koester je geduld.

Ik ben geen mogelijkheden tegengekomen om je fiets als bagage op trein- of busstations te stallen. Pensions en hotels vonden het prima als ik mijn fiets daar enkele dagen achterliet, mits ik een reservering maakte voor een kamer bij terugkomst.

Eindoordeel

Mijn eindoordeel voor Hongarije als fietsvakantieland: een (afgewogen) 7.

Fietsen in Kroatië

Bezocht in: 2010, 2008
Afgelegd traject: 838 km
Route: Koprivnica - Vukovar; Dakovo - Bosanski Novi; Bihac - Knin; Koprivnica - Sloveense grens

Kroatië als fietsland

Kroatië heeft een rare Z- of H-vorm of wat voor letter je er maar in wilt zien. De smalle verbinding tussen beide helften is slechts 45 kilometer breed. Dit verslag richt zich op fietsen in de binnenhelft van Kroatië, de streek Slavonië en aangrenzende gebieden. Fietsen in de kuststreek is van een andere orde. Op mijn route van Bihac naar Knin passeerde ik op de Srbski Klanacpas (793 m) de haarscherpe scheidslijn tussen het gematigde Europees en het mediterraan klimaat. Begroeiing en temperatuur veranderden op slag. Het verkeer in de kustzone is drukker, zeker in het toeristenseizoen.

In het groene binnenland ten oosten van Zagreb lijkt het of het Papuklaaggebergte (953 m) speciaal gemaakt is voor vakantiefietsen. De wegenkaart Slovenië-Kroatië-Bosnië van Freytag & Berndt schaal 1:500.000 voldeed voor dit gebied, maar je hebt liever een kaart op schaal 1:300.000 of daaromtrent. De autowegen (rood op de kaart) zijn wat druk, al kan zelfs dat meevallen, de provinciale wegen (geel) zijn uitstekend fietsbaar. Kroaten zijn beleefde automobilisten. Op de hoofdwegen rijden ze met een boog om fietsers heen en minderen vaart bij het passeren. In de bebouwde kom zijn ze zelfs hoffelijk en krijgen fietsers bijna altijd voorrang. Jammer is dat het gebied klein is. In een dag of drie á vier ben je er doorheen. Mijn route door oost-Kroatië had daarom een 8-vorm, zodat ik twee keer de Papuk passeerde. Andere optie is Kroatië op te nemen in een langere fietstocht door bijvoorbeeld Hongarije.

De oorlog met Servië heeft het landschap getekend. Langs de stillere binnenwegen, zoals tussen Daruvar en Pozega, zie je verlaten en kapotgeschoten dorpen. In de bermen staan waarschuwingsborden waar mijnenvelden niet geruimd zijn. Als dat je niet afschrikt, is Kroatië een fantastisch fietsland. Ik zag nauwelijks vakantiefietsers in Kroatië en dat vond ik verwonderlijk.

Heen- en terugreis

Ik nam de doorgaande zomertrein Jadran / Adria van Bratislava naar Zagreb en Split. Deze trein had een fietswagon en gaf me de mogelijkheid de tocht te beginnen in Koprivnica, vlak over de Hongaarse grens en te eindigen in Knin nabij de kust. Deze trein heeft echter elke zomer een andere samenstelling en een andere route. Alternatieven zijn de nachttrein naar München en de doorgaande intercity's naar Zagreb via Villach in Oostenrijk, of de nachttrein naar Wenen en met Hongaarse binnenlandse treinen naar de Kroatische grens.

In Kroatië mag je fiets mee op de trein, maar er zijn zelden fietscompartimenten dus het is worstelen met je fiets in het gangpad. Dit is onhandig als je met een grotere groep bent.

Eten en slapen onderweg

Kroaten zijn uitgaanstypes. Al overdag maar zeker 's avonds zitten de terrassen op de gezellige pleinen vol. Veel plaatsen hebben daardoor een ronduit plezierige vakantiesfeer. IJs eten lijkt favoriet. En route vind je afdoende cafés of restaurants voor je lunch. Omdat reisgidsen weinig vermelden over Slavonië en omstreken volgt hier mijn lijst van overnachtingsplekken. Meer hotels en campings staan op de Freytag & Berndtkaart aangeven.

Koprivnica - vriendelijk en levendig centraal plein, goed hotel al zijn de kamers krap. Koprivnica is een prima plek om je Kroatiëtocht te beginnen of te eindigen. Bjelovar - kleine stad met volop terrassen. Daruvar - aardig centraal plein met hotel. Het restaurant in het park heeft een fraaie ligging. Lipik - stille plaats met prettig, schoon hotel en een goed dorpsrestaurant. Nasice - minder aansprekende, moderne plaats met een duurder hotel. Donji Miholjac - tamme grensplaats, maar het afgetakelde hotel Boris ligt fraai aan het water. Dakovo - gezellige straat vol terrassen, het keurige hotel ligt helaas op een saaie plek zo'n kilometer buiten het centrum. Vukovar - deze grensplaats is zwaar getroffen in de oorlog en van het ooit bezienswaardige centrum is weinig over. Het hotel, een grauwe flat, ligt aan de Donau, dat dan weer wel. Hrvatska Kostajnica - dorpshotel.

Anders

De Kroatische kust biedt gelegenheid bij uitstek om bij te komen van je fietsreis. Vanaf Zagreb en Karlovac rijden treinen op Rijeka (vier tot vijf treinen per dag, waaronder twee doorgaande treinen Rijeka - Osjiek v.v.) en op Split (drie sneltreinen per dag plus drie nachttreinen; de Kroatische slaapwagens zijn schoon en modern). Alle doorgaande treinen naar Split hebben aansluitingen naar Sibenik en Zadar en in het hoogseizoen rijdt een extra nachttrein Zagreb - Sibenik v.v. Accommodaties aan de kust zitten zomers snel vol, dus vooraf reserveren. Vanaf alle havens varen boten naar de Kroatische eilanden: de website www.jadrolinija.hr heeft alle details. Twee keer per week vaart een ferry langs de kust Rijeka - Split - Stari Grad - Korcula - Dubrovnik (reistijd 21 uur).

Eindoordeel

Mijn eindoordeel voor Kroatië als fietsland: een (opmerkelijke) 9. Het land verdient het meer populair te zijn bij vakantiefietsers.

Fietsen in Slowakije

Bezocht in: 2010

Afgelegd traject: 368 km

Route: Poolse grens - Humenné - Roznava - Lucenec - Hongaarse grens

Slowakije als fietsland

Op z'n best is fietsen in Slowakije als fietsen door een Märklinbaan. Trein die uit een tunnel komt, dorpsstation, hotel aan het plein en de verplichte kasteelruïne op een bergtop. Op z'n slechtst is Slowakije fietsen door druk verkeer, ook op smalle bergwegen waar je dat niet meteen zou verwachten. Rond grotere plaatsen als Presov of Kosice is de verkeerssituatie onaangenaam.

Oost-Slowakije heeft de verhoudingsgewijs omvangrijkste populatie Roma van Europa, naar schatting tot 400.000 mensen, en dat geeft je soms het gevoel niet door Europa maar ergens door exotisch India te fietsen. Daarnaast kom je in Slowakije armoedige dorpen tegen waarvan je je vooraf niet kon voorstellen dat die bestaan binnen de Europese Unie. Je ziet gezinnen die in onbewoonbare, vervallen krotten leven. Het bergachtige karakter van het land maakt dat je als fietser regelmatig voor uitdagingen staat als de pas hoger en lastiger blijkt dan je had ingeschat. Ik had mij voorgenomen langer in Slowakije te fietsen, maar ben dagen eerder dan gepland de grens naar Hongarije overgestoken.

De kaart Slowakije schaal 1:250.000 van Freytag & Berndt, in Nederland verkrijgbaar, is een uitstekende fietskaart.

Heen- en terugreis

Ik kwam Slowakije binnen vanaf Sanok in Polen. De bergpas over de Karpaten bij Palota en Medzilaborce is prima te doen voor de minder getrainde fietser. Indien gewenst rijdt daar een lokale trein zomers in de weekenden. Meer voor de hand liggend is de nachttrein Nederland-Praag te nemen en vandaar de aansluitende intercity naar Slowakije. Of je neemt de nachttrein naar Wenen en een van de uurlijkse pendeltreinen naar Bratislava. Andere optie is door te reizen naar Budapest en met een Hongaarse binnenlandse trein tot de Slowaakse zuidgrens.

Eten en slapen onderweg

Hotels voor onderweg zijn te vinden via Google Maps. In sommige grotere plaatsen ben je aangewezen op relatief dure accommodatie, rond €60 per persoon. Er zijn restaurants langs de route en in alle plaatsen van enige betekenis, maar ze zijn niet altijd sfeervol en het eten kan wat smakeloos zijn. De meeste overnachtingsplekken missen het vakantiegevoel en de charme die ze in naburige landen als Hongarije of Kroatië kunnen hebben. Pelikan in Lucenec was het prettigste hotel waar ik heb verbleven.

Anders

Het hoofdstation van Bratislava heeft een bagagedepot waar je je fiets en bagage voor enkele dagen kunt stallen.

Eindoordeel

Mijn eindoordeel voor Slowakije als fietsvakantieland: een (tegenvallende) 6. Er zijn prachtige landschappen, maar het is geen al te vrolijke fietsbestemming.

Fietsen in Slovenië

Bezocht in: 2010
Afgelegd traject: 57 km
Route: Kroatische grens - Ptuj

Slovenië als fietsland
Ik heb slechts een korte afstand in Slovenië afgelegd als onderdeel van Polen-Slowakije-Hongarije-Kroatië-Slovenië. Daarom alleen een snelle indruk. Slovenië is modern, landschappelijk zeer fraai, met onaangenaam druk verkeer op doorgaande wegen maar ook aparte fietsroutes voor vakantiefietsers. Die staan niet op de gedetailleerde kaart schaal 1:250.000 van Freytag & Berndt en die is dus beperkt geschikt voor je vakantie. Verzamel vooraf, bij reisboekhandel of op het web, informatie over verkeersluwe fietsroutes en maak in Nederland nauwgezet je fietsplan.

Heen- en terugreis
Voor de hand ligt te reizen met de nachttrein naar München en vandaar via Villach (Oostenrijk) met internationale intercity naar Ljubljana. In Slovenië kan je fiets vrijwel overal mee op de trein. Het heeft daarom weinig zin je fietstocht te beginnen in de hoofdstad Ljubljana. Handiger is vanaf een dorpsstation. Aan het stationsloket koop je een fietskaart. Op de lijnen in Slovenië rijdt ongeveer elk uur of op de rustiger trajecten zo om de twee uur een trein.

Eten en slapen onderweg
Hotels hebben West-Europese tarieven en service en de gunstiger geprijsde accommodaties zittten zomers vol. Bellen vooraf om een kamer te reserveren is een goed idee.

Eindoordeel
Mijn eindoordeel over Slovenië als fietsvakantieland: geen. Vanwege het korte verblijf onthoud ik mij van een oordeel. Wel vond ik het verkeer op mijn route dermate druk, dat ik Slovenië niet snel opnieuw zou kiezen als bestemming.

Fietsen in Rusland

Bezocht in: 2009
Afgelegd traject: 931 km (excl. aanfietsroute in Letland)
Route: Rezekne (Letland) - Staraya Russa - Novgorod - Pskov - Rezekne

Rusland als fietsland
Alleen al vanwege de omvang is Rusland een spannend en ontzagwekkend fietsland. Bovendien zullen de meesten niet vertrouwd zijn met de omstandigheden voor fietsers. Ondanks dat blijkt Rusland goed te doen voor de avontuurlijk ingestelde fietser. Vanuit Nederland is het noordwesten van Rusland het best bereikbaar, dankzij de veerdiensten op de Baltische Staten of Finland. Voordeel is dat het noordwesten juist in de zomer een voor fietsers uitstekend klimaat heeft, met koele avonden die je eraan herinneren dat de herfst hier vroeg kan vallen. Afstanden zijn lang. Op de 104 kilometer tussen Holm en Staraya Russa kwam ik geen zijweg tegen. Kaartlezen hoef je dan maar één keer per dag, na het ontbijt. Verwacht geen spectaculair landschap: je fietst door bossen of landbouwgebieden. De beleving op weg te zijn in zo'n uitgestrekt land is al enerverend genoeg.

De in Nederland verkrijgbare kaart Russia Moscow to St Petersburg schaal 1:750.000 van GeoCenter Euromap is accuraat genoeg gezien de lange afstanden en de eenvoud van het wegennet. Je moet wegblijven van de drukke binnenlandse motorwegen gemerkt met een M, zoals de M20 van St Petersburg naar het zuiden. Soms kun je langs de M-wegen lange stukken fietsen in de brede, onverharde berm, maar het blijft onprettig. Ik raad niemand aan binnen een straal van vijftig kilometer van Moskou of St Petersburg te fietsen. Files en verkeersopstoppingen zijn gemeengoed. Buiten de motorwegen en weg van de grotere plaatsen is het doorgaans verkeersluw. De ene helft van de wegen is verrassend goed fietsbaar en je hebt de straat soms kilometerslang voor jezelf. De routes van Puskinskie Gory naar Holm en van Staraya Russa naar Dno waren prima. De andere helft van de wegen is verkeersluw maar slecht onderhouden. Je fiets en je lichaam krijgen de ene schok na de andere te verduren en je gemiddelde snelheid komt nauwelijks boven de twaalf kilometer per uur. Doorgaande wegen kunnen deels onverhard zijn: reken op her en der ploegen door het zand. Grensoverschrijdende, internationale wegen waren opvallend rustig.

Heen- en terugreis
Op (internationale) treinen kan je fiets mee tot de Poolse oostgrens en dan moet je op een of andere manier nog heel Wit-Rusland of de Oekraïne door. Meer praktisch is daarom met Baltic Ferries vanuit Kiel of Lübeck naar Letland of Estland te varen. Vanaf Riga rijdt twee keer per dag een trein naar Rezekne en Zilupe nabij de Russische grens. Deze treinen hebben geen aparte fietsruimte. Dat is onhandig als je met een grotere groep bent. Al met al blijft de reis lang: twee of drie nachten van vertrek in Nederland totaan het begin van je fietstocht.

Voor Rusland heb je een visum nodig. Ik heb dat per post geregeld bij het Russisch Nationaal Visumbureau. De kosten zijn rond de honderd euro. De grensovergangen waren probleemloos. Er staan files van wachtende vrachtwagens en personenauto's bij de grenzen, maar daar fiets je langs. De douanebeambten handelen correct. Bedenk vooraf welke fietsroute je (ongeveer) gaat rijden, want die moet je bij de douane opgeven. Formeel hoor je je in Rusland bij de politie te registreren in elke plaats waar je overnacht. Je hotel doet dit voor je als je je paspoort afgeeft, maar de registratie kan 24 uur duren. Op een fietstocht waarbij je de volgende ochtend verder wilt, schiet dat niet op. Ik heb mij daarom nergens laten registreren, maar de bonnen van mijn hotels bewaard als bewijsstukken van mijn fietsroute. Dit gaf geen problemen bij het verlaten van Rusland. Op de heenreis kostte de grensovergang mij veertig minuten, op de terugreis slechts twintig.

Alternatief is een ferry te nemen naar Helsinki en via Finland Rusland binnen te fietsen. Er staan reisverslagen op het web van fietsers die de Fins-Russische grens met gemak overstaken. De enige vakantiefietser die ik in Rusland tegen ben gekomen (een Oostenrijker) gebruikte de grensovergangen Estland-Rusland.

Eten en slapen onderweg
Er zijn drie soorten Rusland: de megapolissen Moskou en St Petersburg op een schaal die wij in Nederland niet kennen; de grote en kleine steden zoals Puskinskie Gory, Staraya Russa, Novgorod en Pskov met alle voorzieningen als hotels, supermarkten en restaurants die je gewend bent en met een Europees prijsniveau; en het Russische platteland, goedkoper, eenvoudiger, sober.

Op het platteland hebben alleen de grotere dorpen een gastinitsa (hotel) en het is vooraf lastig uit te vinden waar wel en waar niet. Het kan gaan om basale onderkomens, duidelijk niet voor toeristen, waarbij je je kunt inbeelden dat er een rondtrekkende belastinginspecteur van lage rang uit een 19de eeuwse roman overnacht. De meeste van deze dorpshotels serveren geen ontbijt en hebben geen restaurant. De eerstvolgende gastinitsa ligt veertig tot zestig kilometer verderop, dus is er toevallig een dicht dan heb je een probleem. Ik kan bevestigen dat er gastinitsa's zijn in Sebez (met restaurant; ontbijt vooraf bestellen), Bezanicy, Loknja (ouderwetse kamers met plankenvloeren), Holm, Solcy, Dno (met gastenkeuken) en Ostrov. In Ostrov zat de gastinitsa vol en moest ik uitwijken naar het truckersmotel annex bordeel langs de snelweg. Eten in de kleinere plaatsen is lastig. Je treft soms een winkel met cafetaria (bufet) waar je staande eet, een openbare kantine (stalovaya) voor arbeiders of je neemt je toevlucht tot de stationsrestauratie. Keus is er niet. Restaurants onderweg tref je zelden. Veelal lunch je op de stoep bij de lokale kruidenier.

Campings bestaan niet. Een enkeling kiest voor wildkamperen. Daar is natuurlijk voldoende ruimte voor, maar het brengt alle nodige risico's mee.

Anders
Ben je toe aan een aantal rustdagen of zit de fietstocht erop, dan is het handig te weten dat elk Russisch trein- of busstation van enige omvang een bemand bagagedepot heeft waar je je fiets dagenlang kunt stallen tegen een tarief van enkele euro's per etmaal. De bagagedepots zijn doorgaans rond de klok geopend. Zo heb je de mogelijkheid verderweg gelegen bestemmingen als Moskou of de Gouden Ring te bezoeken. Vanaf elk station in Rusland is er wel een nachttrein naar Moskou (of St Petersburg). Russische treinen hebben drie klassen, 1ste klasse spalny (luxus) met twee bedden en 2de klasse kupe met vier bedden per compartiment en 3de klasse platskartny met 54 bedden per wagon. Spalny biedt ruimschoots meer comfort en charme dan we in Nederland gewend zijn. Voor spalny betaal je ongeveer €12 per honderd kilometer, voor kupe of platskartny aanzienlijk minder. Gewoonlijk is er een restauratie aan boord. De conductrice (devushka) brengt thee rond.

Russen maken het zich gemakkelijk in de trein. Dagelijkse kleren en schoenen uit, een pyjama of broekpak aan, lekker onderuit zitten op je eigen bed. Naar mijn smaak is een treinreis door het uitgestrekte land een welkome afwisseling tijdens je fietstocht. Voor zover ik kan nagaan kan je fiets niet mee op de nachttrein, uitsluitend op de dagtreinen voor de korte afstand en de voorstadstreinen.

Eindoordeel
Mijn eindoordeel voor Rusland als fietsvakantieland: een (dikke) 7.